Alex Eberle e Ivo Gasparin

Alex Eberle e Ivo Gasparin

Parla Talian

Ivo Gasparin - Graduado em Filosofia e Pós-graduação em Letras, Ivo Gasparin é professor de Língua Portuguesa e Literatura Brasileira. Com o pseudônimo de Tóni Sbrontolon, é colunista e autor. Dentro da música, destacou-se como fundador e componente do Grupo Ricordi.

Contatos

La stòria de un graspo de ua

Una de le èpoche pi bele in colònia l’é el tempo de la vendema, che ncoi se ciama anca “la safra dea ua”

Una de le èpoche pi bele in colònia l’é el tempo de la vendema, che ncoi se ciama anca “la safra dea ua”. Ma par capir quel che gavemo e semo ncoi bisogna che tornemo na sbranca de ani ndrio. E par giutar in questo viao ntel tempo, droperemo qua le parole de Fátima Caldart Galiotto, maestra aposentada e difusora del Talian, che la dise cossita: 

“Bisogna pensarghe sora che le produssion in colònia ntei primi ani de la imigrassion la ga stentà a prodùser el sufissiente par mantegner le fameie. Ghe ga metesto mesi, ani...  E chi pol imaginar la alegressa dei imigranti quando finalmente i ga tolto su el primo formento, le prime panocie de mìlio, el primo graspo de ua...”. 
Scumissiemo “la stòria de un graspo de ua” quando un rasolo, dopo che se brusca la vigna, el l’é inpiantà e el deventa el caval. Dopo, par che el caval el devente na vigna, bisogna incalmarlo. Se dropera depì le incalmele de bordò, isabela e niàgra qua in volta. Dopo de incalmada, la vigna ghe mete de tre a sinque ani par far ua in quantità. Ghen’é anca le vigne “pié-franco” che no le ze incalmade e par quela le fa manco ua.
Ndemo avanti un per de ani e la vigna la é belche granda. Semo nantra olta ntel inverno, quando le vigne le ga trato dó tute le fóie e le ze ndrio “dormir”. In colònia se scumissia a sìnter el “cic ciac” de le fòrbese soto i vignai: el tempo de bruscar e ligar le vigne. Bruscar l’é na arte: bisogna saver quante brassère e quanti cai (e anca quanti òci par cao) assarghe a la vigna. Ghen’é un provèrbio che el dise: “cao curto, vendema longa”. Sti ani se droperea le stròpe par ligar le vigne, ma ncoi ghen’é machinéte fate a posta par sto laoro.
El fredo scumissia a pèrder forsa e riva la primavera. Le vigne, come le altre piante, le se desmìssia e le trà fora tuti ocieti ntei cai, che dopo i se svèrde e i buta fora le foie. Un per de di dopo, le vigne le scumissia fiorir. I graspeti de fiori pinpian i deventa graspeti de ua. L’é ora de ténder le formighe, che insieme co na brina fora de època o la tempesta, i é i grandi inimighi de la ua nte la primavera. 
Gnanca tuti i buti i gà graspi de ua – par quela ghe vol “spampanar” le vigne, che l’é el laoro de passar vigna par vigna e spacar via tuti i buti che no i ga ua. Cossita se fa che la forsa la vae tuta par la ua. Anca bisogna scumissiar i tratamenti, parché con piova e sol, sol e piova, no l’é mia fadiga che vegne fora la mufa e pi avanti anca el gran negro. Sti ani ghen’era sol el verdarame par tratar le vigne. Ncoi ghen’é altri produti che i combate le malatie e i giuta a gaver depi produssion.
El nostro istà (veron) savé che ghen’é due maniere che el pol vegner: co la seca o massa piova. Par dir la verità l’é fadiga un ano che el tempo fae le piove e el caldo ntea mesura giusta. Ma ben o mal quando l’é metà de genaro se scumìssia a sìnter el profumo dea ua via par le strade dea colònia. Ma anca ntea cità se lo sinte, co i tratori e camignoni che i va vanti e ndrio carghi de ua par portarla nte le cantine.
Savendo de tuta sta stòria go caro che la prossima olta che magné un graspo de ua, penséghe sora el laoro, de tante man, de tante persone, par che el ghin fursi. Un graspeto de ua el ga rento un mondo de laoro. Ma anca vui dirghe che la stòria no la se fenisse qua, parché la ua se la impanta propio no l’é par magnarla e si par far vin... Lora qua de quindese di parecieve par leder “la stòria de un bicier de vin”!

Gramàtica Del Talian

El Alfabeto  in Talian (continuassion)

Letra D: soa igual ao português: Dressa, dòbia, duro, soldi, Dio
Letra F: soa igual ao português:  Fadiga, fato, furbo
Letra G: 
- diante de A, O, U, soa como o português: gato, goso, gusto
- diante de E, I, e dos ditongos IA, IE, IO, IU, soa como se fosse  combinar DG:  gente (dgente), àngelo (andgelo),  giro (dgiro), projeto (prodgeto), giacheta (dgiacheta), óngie (óndgie), giorno (dgiorno), giuro (dgiuro)
- combinada com o H e diante de I, E, tem a mesma sonoridade do “gue” e do “gui” em português – sgherlo, sorgheto, fonghi
- combinada com a letra N, soa como NH do português: cagneto (canheto),   pugni (punhi),  gnoco (nhoco), magnar (manhar), Magnabosco (Manhabosco)

Come leder el Talian

´ = ^ (ex.: parché)
` = ´ (ex.: colònia)
gn = nh (ex.: magnar)
ch = qu (ex.: pochetin)
ce = tche (ex.: luce)
ci = tchi (ex.: ciareto)

Un bon pensiero

Wiston Churchill el ga dito na volta: “La diferensa dei òmeni e dele bèstie, ze che le bèstie no le se assa mia comandar par un mul”

CIÀCOLE

Consìlii da nona

La nona la zen ndata far na vìsita a la so nipote che la gavea pena guadagnà na fioleta:
– Ma gente, ma zea poco bela! Ma mi gavea na voia de vegner véderla!  Me recordo che ti te me parlavi che te gavei tanto brusor de estómego.
– Si che ricordo. 
–  Par quela che mi te disea che la gavea de vegner fora con tanti cavei.  Ma son drio veder che ti te ghè i cavei meso onti. Te gheto belche lavà a testa?
– Nò...nò...
– Ah, ncora ben, parché ghe vol star quarenta giorni sensa lavarla.  Pamor de Dio. Te go fin portà na galina da colónia che la go assada sora el seciaro par far brodo. Quaranta giorni, sol brodo, èh! E nantra roba sbaliada  che go visto, che non dà mia par dassar la toseta ntel ciaro, parché i primi sete giorni, el giusto ze assarla ntel quarto scuro. Ah, nantra roba che mi fea, lera   meter un pochetin de foie de picon ntel’àqua del bagno par parar via el “amarelon”. Questa te la sè, mi cato?
– Si, si...
– Manco una de bona. Méteghe sora la testa na fita verda par para via i malifìssi. E no stà mia assar che la ciape vento ntele récie che te sè che dà infiamassion. E nantra roba, par ela no scabiar el di par la note, te ghe meti su sempre le robe roverse. Te gali insegnà questa?
– Si, si...son drio far...
– Opa, che bon! Te me ghè dito anca che la ga tanto sangiuto. Fà cossita: te ciapi un pochetina de lana de la so roba, te la meti ntela to boca, te la assi ben moia, te fè na boleta e te la meti sora la so testina.  E, pamor de Dio, no stà mai assar che na fémena mestruada la vegne farte na vìsita. Te gali belche parlà?
– Si, parché i dise che el late el se seca.
– E gheto fato che col umbigolozinho, zeo belche caisto?
– Si, el ze caisto e mi lo go metesto via.
– Alora te lo ciapi e te lo interi soto na rosera, che la nené la vien forte e con salute. Gala tanta cólica?
– Un pochetin, si.
– Un pochetin, èh? Non dà mia par dassar le so robete ntel sereno e gnanca stòrderle quando te le lavi, par via da còlica. E nantra roba che i vècii i insegnava: ciapar el primo panesel e trarlo sora el coerta dea casa. E no stà mia assar che i ghe fae gate soto i brassi che la resta balba, èh. E quando ghen è qualche dun dedrio dela, no stà mia assar che la varde indrio parché, sinò, la resta stralòcia. Èh,  te ridi, ti... E vui parlarte nantra: no stà mai assar che la varde nte un spècio, che sinò la ghe mete tanto par scominsiar a parlar. E quando vien su un temporal, te ciapi la so robeta e te  la buti fora par la finestra. Te vedarè che el temporal el passa suito. Ben adesso me toca ndar e nantro di vegno qua insegnarte altre robe. Ciai, ciai.
– Ciaaaai!